گزارش فراجا؛
جرجان گنجینه مدفون آل زیار
شهر تاریخی جرجان، سمبل قدمت هفت هزار ساله سرزمین هیرکان و میراث پرارزش تمدن دیرین این مرز و بوم بوده که رازها و آثار فراوانی را در دل خود پنهان کرده است.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها- اعظم محبی: جرجان (گرگان) که در منابع مختلف به نام هیرکانیا و ورکانه و ورکان نامیده می شده در سه کیلومتری گنبدکاووس و در حد فاصل بستر دو رودخانه مهم گرگانرود و چهل چای واقع شده است.
این شهر در ادوار مختلف تاریخی در زمینه علوم، هنر و صنعت شکوفا بوده و اوج شکوه آن در زمان سلجوقیان بوده است.
جرجان (گرگان) مرکز حکومت آل زیار بوده و برج قابوس به فرمان کاووس بن وشمگیر در سده چهارم هجری بعنوان نماد این شهر ایجاد می شود.
بعدها نام این شهر که در تاریخ مدفون شده بود بر روی شهر استرآباد (گرگان کنونی) گذاشته می شود.
صحبت با باستان شناسان از زوایای پنهان تاریخی این شهر حکایت دارد، شهری که در زمان خود در اوج صنعت قرار داشته و سفالینه هایش شهره عام و خاص بوده است.
یک دیرینه شناس در مورد شهر جرجان به خبرنگار مهر اظهار داشت: برپایه مطالعات انجام شده و منابع تاریخی موجود شکل گیری شهر باستانی گرگان از دوره تاریخی بوده که می تواند در زمان اشکانیان یا ساسانیان بوده باشد.
حمید عمرانی رکاوندی اضافه کرد: آثار و شواهدی که در کاوش ها توسط مرحوم کیانی به دست آمده در ارتباط با دوره ساسانی است و میتوان حدس زد که این شهر در دوره ساسانیان بنا شده باشد چونکه جرجان در نزدیک سایت مجاور ساسانی -دشت گرگان- قرار گرفته و دیوار تاریخی گرگان هم در کنار آن بنا شده است.
وی بیان نمود: از زمانی که اسلام وارد منطقه شد، شهر رشد و توسعه می یابد و از دوره سامانیان، آل بویه، آل زیار، سلجوقیان تا دوره صفویه همچنان زندگی در شهر جاری و بیشتر از هزار سال تداوم داشته است.
وجود مراکز دینی و علمی
عمرانی رکاوندی افزود: در این شهر خیابان، مسجد جامع، مدرسه علمی و دینی، گورستان، مراکز صنعتی و کارگاه های مختلف وجود داشته که در کتب مختلف هم ثبت شده است.
وی اظهار داشت: در کنار آن چیز که در کتب تاریخی ثبت شده، در کاوش هایی هم که از دهه ۵۰ آغاز شد، سفال، شیشه، مواد فلزی، ابزارآلات سنگی و غیره کشف شده که همگی نشان داده است این شهر رونق فراوانی داشته و اوج و شکوه آن در دوره سلجوقیان بوده است.
جرجان با شهرهای بزرگی همچون ری، نیشابور و کاشان برابری می کرده است عمرانی رکاوندی اظهار داشت: علاوه بر این آثار، سکه های طلا و نقره از زمان سامانیان در قرن چهارم و پنج در این منطقه به دست آمده است.
وی افزود: جرجان به منطقه بزرگی در دشت گرگان تبدیل گشته بود و با شهرهای بزرگ مانند ری، نیشابور و کاشان برابری می کرد و تجارت، هنر، صنعت و علوم در آن شکوفا بوده است.
عمرانی رکاوندی بیان نمود: این شهر با عظمت در قرن ۶ و هفت با حمله مغول تخریب و ویران شد.
این دیرینه شناس مطرح کشور اظهار داشت: همینطور زلزله ای در سال ۶۰۰ میلادی در این منطقه روی داد و مردم به سمت شهرهای مجاور مانند استرآباد (گرگان امروزی) کوچ کردند.
عمرانی رکاوندی با اشاره به اینکه زلزله روند تخریب شهر را تسریع و شهر خالی از سکنه شد، افزود: جرجان به تدریج رو به افول گذاشت و مخروبه های آن به جای ماند.
شناسایی شهر باستانی جرجان در سال ۱۳۴۰
وی بیان نمود: در سال ۱۳۴۰ این شهر توسط باستان شناسان شناسایی و گمانه زنی ها انجام و در دهه ۵۰ کاوش ها شروع شد.
عمرانی رکاوندی توضیح داد: در حفاری ها، خیابان، آجرفرش، کانال های هدایت آب، کارگاه های صنعتی، مغازه، کوره آجرپزی، کوره شیشه گری و غیره به دست آمده است.
وی اعلام نمود: طبق برآوردها این شهر بیشتر از هزار و ۲۰۰ هکتار وسعت داشته و الان آثار شهر در ۶۰۰ هکتار همچنان مشاهده می شود.
عمرانی رکاوندی اظهار داشت: باوجود آنکه تخریب و تجاوز به حریم این شهر صورت گرفته اما همچنان در اعماق دو الی سه متری می توانیم آثار شهر را مشاهده نماییم.
وی متذکر شد: جرجان تختگاه حکومت آل زیار بود که یک دولت محلی در شمال ایران بودند و برج قابوس بعنوان نماد این شهر باستانی توسط کاووس بن وشمگیر بنا می شود.
عمرانی رکاوندی در مورد نام جرجان هم اظهار داشت: در کتیبه های به جای مانده از هخامنشیان کلمه هیرکان، ورکانه و ورکان بیان شده که طی تغییرات زبانی و محیطی به گرگان تغییر نام یافته است.
وی با اشاره به اینکه برآورد جمعیتی از این شهر وجود ندارد، اضافه کرد: به علت داشتن قلعه نظامی و ارگ، این شهر نظامی- دفاعی و دارای سرباز بوده که از شهر محافظت می کردند.
کاوش در جرجان
محقق و دیرینه شناس گلستانی هم به خبرنگار مهر اظهار داشت: شهر تاریخی جرجان معرب و عربی شده گرگان بوده و جستجوهای زیادی در آن انجام شده است.
حبیب رضایی اضافه کرد: اولین کاوش در دهه پنجاه توسط دکتر کیانی و پس از ایشان توسط دکتر محمد مرتضایی، متخصص دوره اسلامی انجام و آخرین فصل کاوش در سال ۱۳۹۶ صورت گرفت.
وی بیان نمود: در جستجوهای جرجان، آثاری از دوره ساسانی و آثاری از قرون اسلامی و قرون میانی اسلام به دست آمده است.
رضایی افزود: این شهر به علت پتانسیل بالایی که داشته در زمان آل زیار بعنوان مرکز این خاندان انتخاب می شود.
حمله مغولان به جرجان
وی بیان نمود: حمله اعراب، حمله مغولان و تیموریان بزرگ ترین اتفاقاتی بوده که در این شهر رقم خورده است.
رضایی تشریح کرد: در قرن هفتم مغولان به جرجان حمله کرده و شهر صدمه زیادی می بیند و غارت می شود؛ در نتیجه اهمیت و ارزش خویش را از دست می دهد ولی همچنان قابل سکونت بوده است اما حدود ۳۰۰ سال بعد در زمان تیمور حمله دیگری اتفاق افتاده و شهر متروکه و در همان زمان با وقوع زلزله این شهر در تاریخ مدفون می شود.
وی بیان نمود: پس از آن تنها نامی از گرگان (جرجان) در تاریخ باقی می ماند و در منابع تاریخی از آن سخن گفته می شود.
رضایی اضافه کرد: در زمان پهلوی در سال ۱۳۱۶ نام شهر که متروکه شده بود بر روی استرآباد گذاشته می شود.
جرجان با طرح و نقشه ساخته شد
وی در مورد خصوصیت های شهر هم اظهار داشت: این شهر به لحاظ معماری و شهرسازی در اوج قرار داشته و طبق شواهد به دست آمده دارای برج و بارو بوده است.
رضایی اظهار داشت: جرجان در میان دو رودخانه قرار گرفته بنابراین کشاورزی و با عنایت به مراتع فراوان، حرفه دامپروری در این شهر رونق زیادی داشته است و بعضی از مردم سفال گر، برخی فلزگر و برخی هم صنعت گر بوده اند.
وی با اشاره بقایای کوره های سفالگری و فلزگری و سنگفرش ها، اضافه کرد: سفال های شاخص در این شهر تولید می شده که زبانزد بوده است.
رضایی بیان نمود: این شهر برپایه طرح و نقشه و برنامه بوجود آمده و قسمت های مختلف آن از یکدیگر مجزا بوده است.
وی درباره خصوصیات معماری و شهرسازی جرجان هم اظهار داشت: این شهر آکروپل (قلعه) مخصوص زندگی درباریان، اشراف و بزرگان داشته و شارستانی هم طراحی شده بود که مردم عادی در آن زندگی می کردند.
رضایی اضافه کرد: این شهر مانند شهرهای دوره اسلامی مسجد، اماکن مذهبی و همه عناصر شهر اسلامی را داشته و بقایای محراب گچ بری دوره ایلخانی هم از این شهر به دست آمده است.
وی بیان نمود: الان آثار باقیمانده همچون کوره ها، سنگفرش های باقی مانده قابل بازدید است.
رضایی افزود: پیش از جستجوهای علمی، حفاری های غیر مجاز زیادی در این شهر صورت گرفت و خیلی از اشیا غارت و به خارج از ایران منتقل شد اما پس از آن در کاوش ها آثاری به دست آمده که در موزه ملی ایران نگهداری می شود.
منبع: فراجا
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب