خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: قلعه الموت را به زیبایی های مسیرش، دریاچه اوان و قلعه تاریخی حسن صباح شهرت دارد اما این تنها جاذبه های گردشگری این منطقه از استان قزوین نیست. با این وجود آنچه كه این منطقه را معروف كرده وجود دژی است كه به حسن صباح تعلق دارد.
هسته اصلی و مركز منظر فرهنگی سرزمین الموت در شمال شرق روستای گازرخان از توابع معلم كلایه دربخش الموت شرقی است در دامنه كوه جنوب غربی هودكان از رشته كوه البرز مركزی بقایای دژ بر روی صخره ای یكپارچه كشیده با دره ها و پرتگاه هایی سهمگین در پیرامون آن قرار دارد.
این صخره دژ مانند بخشی از معماری و استحكامات دژ به شمار می آید كه تسخیرناپذیر و با دیده بانی های بی شمار در تمام جبهه ها، برج ها و دیوارهای حفاظتی بوده كه پایداری آن را تقویت می كرده است وسعت این دژ بیش از ۲۰ هزار متر مربع است كه بر روی شیب صخره و روی پستی ها و بلندی ها بنا شده است. از همه شیب ها و سطوح بهره برداری كامل شده و برآورد شده كه ۸ هزار مرد و ۹۰۰ چهارپا در قلعه زندگی می كرده اند.
پبش از كاوش ها، سطح قلعه با خاك پوشیده شده بود و سطح نامشخصی داشت. از سال ۸۱ با كاوش های هر ساله بخشی از آثار مشخص شده و بازسازی و بازنمایی معماری دژ و دوره های آن امكان پذیر شده است. دژ دارای دو بخش قلعه بالا و قلعه پایین است كه باستان شناسان روی آنها سال ها كار كرده اند. دژ بالا را می توان به سه بخش تقسیم كرد. دیوار و برج و بارو و دروازه و پلكان اصلی بخش میانی بنای دارالاماره، گنبد خانه و مجموعه انبارها و آب انبارها و بخش زیستگاهی _گذرگاهها، اصطبل دوره صفویه بخش دماغه دیواره ها و برج های جنوب شرفی با ارتفاعی موجود بیش از ۱۶ متر بلندتر از دژ پایین جدا شده است. دروازه قلعه بالا با گذرگاهی به بالا راه می یابد. با پلكان سنگی با ۱۴ پاخور و ۶ طاقنمای آجری محل نگهبان در دو طرف دروزاه و طاق نماهای سنگی متعلق به دوره اسماعیلیه است. در بالای سطح دژ بالا مقر اصلی فرمانروایان اسماعیلیه در خلال ۷۰ سال بوده است كه آثار آن در زیرساخت و ساز دوره های بالا (دوره صفوری و قاجار) مدفون است كه طی كاوش ها بخشی از ویرانه های آن به دست آمده است.
محل اقامت حسن صباح و جانشینانش در مولاسرا
در قلعه پایین هم پلكان، شیب پله و گذرگاه صخره ای با پاخورهای قابل گذر با اسب و چهارپا به شكل مارپیچ تراشیده شده است. دست كندی با بیش از ۴۰ پاخور محدود در دو دیواره محافظتی به دروازه با برج های دیده بانی و اطاقك های محل زیست و كارگاه ها و كوه ها و دیده بانی و اسبی خانه وجود دارد.
مولا سرا بنای اصلی محل اقامت و مسجد فرمانروای دژ یعنی حسن صباح و جانشینان وی است. این بنا گنبد خانه با ایوان شمالی با سردر آجری پركار، صحن چهارگوش میانی با دو سردابه در میان صحن، ایوان جنوبی با سردر بلند و با ارتفاع باقیمانده ۵ متری از آن با آجركاری پركار دوره اسماعیلیه، دو تا لار جانبی شرقی و غربی است كه در شرق آن به فضای چهارگوش با فضای ۶ متر مربع و بلندی به جا مانده نزدیك به ۱۱ متر با سه نورگیر راه می یابد كه شاید برای رصد كاربرد داشته است.
معماری با شكوه گنبد خانه آن یادآور و همانند كاخ خلفای بغداد و بناهای همزمان آن مانند گنبد علویان همدان و گنبد خانه مسجد جامع و مدرسه حیدریه قزوین است.
دماغه و شبكه آب رسانی
بخش باریك شمال شرقی با وسعتی حدود ۴۰۰ متر مربع است كه سطح آن به كشیدگی عرضه و دماغه كشتی می ماند با دیواره های سنگی و اتاقك هایی در صخره كنده شده كه بر شیب غربی در ارتباع دو هزار متری از دریا قرار دارد. گنجایش ضخیره آب آن در حدود ۲۰۰ متر مكعب است بر پایه كاوش ها آب از بارش ها تامین می شده است. در غرب آن اتاقی كنده در سنگ است كه درخت انگوری در آن روییده است بر پایه افسانه ها حسن صباح این درخت را كاشته است در شیب پایین شمالی آن اتاق نگهبانی با دو دیده بانی به نام دوبرخانه قرار دارد كه بر شمال و شرق دره پوشش نگهبانی ۱۸۰ درجه دارد و مانند چشم تمساح عمل می كند و نشانگر فناوری نظامی سازندگان دژ است.
در دامنه پایین دژ به نام قلعه گردن مجموعه جوی های كنده در صخره با شبكه آبرسانی با لوله های تنبوشه سفالی به دست آمده است كه به نشانگر دانش و فناوری آبرسان دژ نشینان است با متروك شدن و شرایط جوی در خلال زمان این دژ ویران شده و تنها بقایای دیواره ها و برجها و دیده بانی ها سنگی با ملاط گچ بر پیرامون صخره دیده می گردد.
یافته های باستان شناسی
در كاوش های دیرینه شناسی الموت مجموعه ای از یافته های دیرینه شناسی شامل سفالینه ها تزئینات معماری كاشی و آجر و آثار سنگی آثار فلزی سكه و صدف و استخوان از دوره اسماعیلیه دوره بعد از اسماعیلیه و دوره صفوی و قاجار به دست آمده است.
محدوده الموت دارای دژهای متعددی هم هست از جمله دژ لمبسر كه بزرگترین دژ سرزمین الموت است و در سه كیلومتری شمال شرقی رازمیان در الموت غربی قرار دارد.
دژ شیركوه یا قلعه بیدلان، دژ نویزرشاه، دژ شمس كلایه از جمله دژهای این محدوده هستند. به همراه اثار تاریخی دیگری مانند كاوانسرای پیچه بن و پل انبوه یا امامزاده هارون و یارود و دهها جاذبه گردشگری دیگر.