دستور حذف برای دانش ثبت جهانی شده؟!
فراجا: وقتی یونسکو به ثبت «دانش سنتی دریانوردی ایرانی ها» رضایت داد و آنرا در لیست «میراث در خطر و نیازمند پاسدارانه فوری» جهانی اش کرد، یکی دوبار متولیان میراث فرهنگی کشور گزارش هایی از انجام اقدامات پاسدارانه برای حفاظتش به یونسکو فرستادند و حتی برخی پژوهشگران از انجام پژوهش های بیشتر روی آن حرف زدند به حدی که بادبان هایش را احیا کنند. اما چه کسی خبر داشت که مدتی بعد دستور حذف آن صادر می شود؟!
به گزارش فراجا به نقل از ایسنا، سوم آذر ۱۳۹۰ خبر رسید ششمین دوره اجلاس کمیته میراث ناملموس جهانی در شهر بالی اندونزی، علاوه بر مُهرِ تاییدش که برای ثبت جهانی هنر «نقالی» روی پرونده ایران زده، «دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی ایرانی ها در خلیج فارس» را هم در لیست میراث معنوی یونسکو ثبت کرده است؛ ثبتی که متولیان میراثی معتقد بودند «با این اقدام بار دیگر ایران توانسته نام «خلیج فارس» را در یک کنوانسیون بین المللی ثبت کند».
چهار سال بعد یعنی ۲۸ خرداد ۱۳۹۴ معاون میراث فرهنگی سازمانِ وقت و وزارتخانه کنونی از تصویبِ ایجاد پایگاه موضوعی و پژوهشی «مهارت و فناوری ساخت لنج در خلیج فارس» در سه استان خوزستان، بوشهر و هرمزگان (که سازنده لنج هستند) اطلاع داد و اعلام نمود که استان هرمزگان پذیرفته تا در جزیره قشم و در مجموعه لافت کارگاه «آموزش و ترویج مهارت لنج سازی» برگزار کند. حتی قرار شد استان بوشهر هم موزه ای برای توسعه مهارت های لنج سازی ایجاد نماید و بوشهر و خوزستان زیرنظر هرمزگان در این حوزه فعالیت خویش را ادامه دهند.
از سوی دیگر تاکید شد تا سازمان کشتی رانی، سازمان بنادر و مناطق آزاد اطلاعات به دست آمده و اقداماتی را که تا سال ۱۳۹۴ در این حوزه انجام شده بود به صورت گزارش های دوره ای به یونسکو ارسال نماید و مرکز میراث ناملموس هم متعهد شد کارگاهی در روز ملی دریانوردی در این حوزه در مهر همان پنج سال قبل برگزار کند.
تا سرانجام شش ماه بعد در ۲۸ آذر ۱۳۹۴ بود که فرهاد نظری - مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار تاریخی - اعلام نمود که برای اولین بار اقدامات در ارتباط با پاسداشت آن برای ادامه حیات و ترویجش در کشور به یونسکو ارسال شده است.
اما پس از گذشت ۹ سال از شروع ماجرا، ناگهان ورق برگشت. بیشتر از یک ماه قبل در ۲۳ آذر هیات وزیران «برنامه جایگزینی شناورهای سنتی تجاری با ظرفیت کمتر از ۵۰ تن (لنج تجاری) را با هدف حذف ابزار قاچاق کالا از دریا، انتقال فعالیتهای غیررسمی به رسمی و تجاری، رونق فعالیتهای کشتی سازی داخلی و خدمات تعمیر و نگهداری آنها و هم افزایش ایمنی دریایی» به تصویب رساند.
مصوبه ای که به نظر می آید به تنها چیزی که فکر نکرده - آن قدر که بی محابا درباره اش حکم قطعی داده اند - یا شاید هم اصلا در جریانش نبوده اند ثبت جهانی همان شناورهای سنتی است که به حذف شان دستور دادند؛ دستوری که پنج سال برای امحای باقی مانده هایش زمان گذاشته اند.
نکته جالب توجه تر از هر کدام از این اتفاقات، ان جاست که نخست دستور امحا را دادند و دو روز بعد میراث فرهنگیِ بی اطلاع از همه جا، از اقدامات پاسدارانه اش در یونسکو دفاع کرد!
حالا اگر این اتفاق به صورت صددرصدی نهایی شود و کسی بر لغوش تاکید نکند، احتمال تدریجی حذف این پرونده از فهرست یونسکو هم وجود دارد؛ دانشی سنتی و بومی و مهم در طول تاریخ که به واسطه همین برنامه ریزی ها اصلا از ابتدا بعنوان اثری که باید از آن پاسداری کرد، مُهر جهانی شدن خورد تا بالاخره در دولت کنونی تصویبش کردند. هر چند برخی خبرها از نبود وزیر میراث فرهنگی در آن جلسه حرف می زنند، آن هم در شرایطی که تصویب چنین مصوبه ای بطور قطع نیازمند تایید یا رد وزیر میراث است که اگر این نیاز (حضور صددرصدی نماینده ای از وزارتخانه میراث فرهنگی در زمان گرفتن چنین تصمیمی) احساس نمی شد، اصلا به چه دلیلی سازمان میراث فرهنگی را در چارچوب یک وزارتخانه بزرگ ترش کردند؟
اجرایی شدن این مصوبه تاسف نگاه های فرهنگی را به دنبال دارد
شبان میرشکرایی - عضو پژوهشگر میراث فرهنگی و مسول بخش میراث ناملموس ایکوم - اجرایی شدن این مصوبه را درست مانند دیگر کارشناسان و پژوهشگران میراث فرهنگی و میراث معنوی در مقابل حفاظت از این دانش سنتی و بومی می داند.
او در گفتگو با ایسنا می گوید: اخباری که از مصوبه هیات وزیران انتشار یافته، در ارتباط با از مدار خارج کردن لنج های فرسوده است که بطور قطع شامل لنج های قدیمی بادبانی هم می شود، لنج هایی که سال ۲۰۱۱ در لیست میراث جهانی ثبت کردیم، هم ساخت لنج هم دانش دریانوردی هر دو مبحث در یک پرونده در لیست آثار جهانی و به نام ایران و در زمره پرونده های میراث در خطر به ثبت رسید.
او ضمن اشاره به این که پارسال از سوی میراث فرهنگی و نهادهای مردمی فعالیتهایی انجام شد تا این مورد مردمی تر شده و دانش آن به نسل های بعدی هم انتقال پیدا کند، ادامه می دهد: بر مبنای همه آیتم هایی که در ارتباط با پاسداری و ترویج این اثر بوده، سعی شده تا حد امکان به آن رسیدگی شود، اما در تمام این مدت یکی از دغدغه ها بحث هایی بوده که از جانب سازمان بنادر مطرح شده و دوستان دیگری که شاید منافعی را در این مورد می دیدند سبب این تصمیم گیری ها شده اند.
میرشکرایی به برخی شنیده ها هم اشاره می کند که برخی افراد قصد دارند تا در صورت اجرایی شدن این مصوبه و پایین آمدن قیمت لنج های قدیمی، آنها را خریداری نموده و استفاده های دیگری داشته باشند، که در صورت اجرایی شدن آن سبب تاسف افرادی است که به این اتفاق نگاه فرهنگی دارند.
این پژوهشگر با این وجود بیان می کند که با عنایت به جهانی شدن «دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی ایرانی ها در خلیج فارس» به نام ایران، دولت و مردم کشورمان موظف می باشند تا در راه بازسازی این اثر تلاش کنند، اما پیش آمدن چنین مصوبه ای، باعثِ زیر سوال رفتن هر نوع اقدامی در گذشته و آینده در ارتباط با این دانش می شود.
او با تکیه بر این که تصویب چنین مصوبه ای وحی منزل نیست و حتی قابلیت رسیدگی و اصلاح دارد، همان گونه که معاونت میراث فرهنگی و دفتر ثبت پیگیر این مسئله هستند، اظهار می کند: ایران به صورت دائم گزارش عملکرد خود از اقدامات پاسدارانه اش را هر چهار سال از پس از ثبت جهانی این دانش به یونسکو فرستاده تا نشان دهد که در این سال ها برای پاسداری و ترویج این اثر که در لیست میراث در خطر بوده، کوشیده است.
او ضمن اشاره به آخرین گزارش پاسدارانه ایران برای حفاظت از «دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی ایرانی ها در خلیج فارس» که کمتر از یک ماه قبل به یونسکو عرضه شده و مورد تایید کارشناسان یونسکو قرار گرفته است، می گوید: همه این ها برای ما یک افتخار است، وقتی ایران در جامعه بین المللی بعنوان کشوری مطرح می شود که از آثار ناملموس خود حراست می کند و وزارت و معاونت میراث و دفتر ثبت و گروه ناملموس و همه تلاش می کنند، اما در مدت زمان کمتر از دو هفته، چنین مصوبه ای بیرون می آید!
مسئول بخش میراث ناملموس ایکوم ایران با بیان اینکه برای هر فرد فرهنگی این مورد جای سوال است که این مصوبه چطور می تواند شکل بگیرد و چه ناآگاهی ای وجود دارد که اصلا این اتفاق رخ می دهد، تاکید می کند: درخواست همه متولیان فرهنگی کشور است که اگر هم به هر علتی این اتفاق افتاده باید روی آن یک بازبینی و تلاش شود تا این مسئله رفع و رجوع شود وگرنه این یک تناقص در عملکرد ما و جامعه بین المللی است.
میرشکرایی می گوید: از یک طرف ما نشان می دهیم که در حال تلاش هستیم تا این اثر حفظ شود و از طرفی چنین مصوبه ای بیرون می آید، پس در این شرایط عاقبت این اثر جهانی شده و این دانش سنتی و بومی کشورمان به کجا می رسد؟ باید برای آن فکری نماییم.
اول دستور امحای دانش بومی ایرانی ها، بعد عرضه گزارش پاسدارانه
این صحبت ها و این خبر در حالی مطرح شده، که دو روز روز پس از انتشار این خبر، یعنی در ۲۴ آذر سال جاری و در پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته بین الدول میراث فرهنگی ناملموس به میزبانی جامائیکا، متولیان میراث فرهنگی کشورمان اقدامات پاسدارانه «مهارت سنتی ساخت لنج ایرانی و دریانوردی با آن در خلیج فارس» را به یونسکو عرضه کردند که مورد تأیید اعضای پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته بین الدول میراث فرهنگی ناملموس قرار گرفت.
قدم بعدی متولیان وزارتخانه میراث فرهنگی در مقابل این مصوبه برای حفاظت از باقی ماندن این دانش سنتی و بومی یکی از مهم ترین اقدامات پاسدارانه در باقی ماندن و ترویج این دانش بومی برای عرضه به یونسکو در چهار سال آینده خواهد بود.
می گویند پیشینه لنج سازی در ایران به دوره افشارها برمی گردد؛ ایرانی ها با لنج راهی سفرهای طولانی می شدند، مثلا از خلیج فارس عازم مناطق دوردست هند، چین و آفریقا می شدند. ساخت لنج های رایج در خلیج فارس را بر پایه قایق های بادبانی می دانند. دانش های سنتی در رابطه با دریانوردی و لنج سازی چوبی را در گروه های ادبیات شفاهی، برگزاری جشن ها، تکنیک های دریانوردی و جهت یابی، اصطلاحات و پیشبینی وضع هوا تقسیم کرده اند که نسل به نسل به ساکنان حوزه خلیج فارس منتقل شده است. دانش جهت یابی و هدایت لنج به صورت سنتی از پدر به پسر منتقل شده است، به صورتی که دریانوردان ایرانی از راه جایگاه خورشید، ماه و ستاره ها مکان یابی می کنند. آنها همینطور از زمان های گذشته، با استفاده از فرمول های مخصوص می توانستند طول و عرض جغرافیایی و عمق آب را هم محاسبه کنند. علاوه بر این دریانوردان با استفاده از انواع باد، که هر یک نام ویژه خویش را دارد می توانند رنگ آب، ارتفاع امواج و وضعیت آب و هوا را پیشبینی کنند. ملوانان هنگام کار کردن آهنگ های مشخصی می خوانند که موسیقی و ریتم خاص خویش را دارد که آن هم یک جزء جدانشدنی از دریانوردی در خلیج فارس و ادبیات شفاهی ساکنان منطقه است.
حالا لنج های ایرانی که به صورت سنتی و دستی ساخته می شوند برای سفرهای دریایی، تجارت، ماهیگیری و صید مروارید مورد استفاده ساکنان ساحل شمالی خلیج قرار می گیرند. این در شرایطی است که ساکنان خلیج فارس برای ساختن لنج از چوب های مقاوم در مقابل رطوبت نظیر چوب درخت کنار، گل ابریشم و کاکتوس استفاده می نمایند که بیشتر از ۵۰ سال دوام می آورد و عمر بعضی از آنها به ۱۰۰ سال هم می رسد.
منبع: faraja.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب