چه فراز و فرودهایی در قلب و تاریخ خراسان بزرگ نهفته است؟
فراجا: به گزارش فراجا، خراسان رضوی خراسان بزرگ سرزمینی تاریخی و باستانی است که عمر آن به تاریخ سکونت بشـر در روی زمین می رسد. این سرزمین پهناور که همواره مهد تمدن مـاورالنهر، شـرق و شـمال شـرق امپراتوری بزرگ اقوام مختلف پارسی و آریایی بوده است، در طول تاریخ توانسته خـدمات متعـدد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ارتباطی به ساکنان شرق و غرب عالم ارائه نماید. شاهراه معروف جـاده ابریشم که از این منطقه می گذشته، نه تنها مسیری برای عبور تـاجران و بازرگانـان و کاروانیـان بوده بلکه مسیری برای تبادل، انتقال و نشر فرهنگ و ادب پارسی به شمار می رفته است.
رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و دیرینه شناس خراسانی در گفتگو با ایسنا ضمن اشاره به درخشش استان خراسان در دوره های جدیدتر اظهار نمود: در حدود هزاره چهارم قبل از میلاد تا هزاره سوم قبل از میلاد یعنی ۶۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش که به دوران برنز و دوران طلایی فرهنگ بشری مشهور است، ما محوطه های بسیار زیادی در دشت مشهد، دشت نیشابور و همچنین در قسمت های دامنه های شمالی و شرقی کپه داغ در ترکمنستان و افغانستان داریم که قلمرو خراسان در آنجا محسوب می شدند.
وی اظهار داشت: در آن زمان و بعدا فرهنگ بسیار درخشانی چه از لحاظ دانش معماری و چه از لحاظ طراحی اشیا و لوازم زندگی وجود داشت که همچون آنها، در شهر نیشابور در ارتباط با آن زمان پیکره بسیار نفیسی کشف شد که در واقع یک نوع نماد و نماینده نوعی فرهنگ بود که آن فرهنگ در کل قلمرو خراسان بزرگ در آن زمان عمومیت داشته و شاید یک جنبه تقدس و نمادین عبادی هم در آن وجود داشته است.
لباف خانیکی خاطرنشان کرد: از همان نوع پیکره در شمال افغانستان و در تپه ای به نام داشنی تپه فراوان پیدا شده است، در اطراف مرو و در باختر، در جنوب ازبکستان و شمال و غرب تاجیکستان و شمال افغانستان یعنی در محل باختر قدیم هم پیدا شده است، همینطور در باغستان فردوس و در منطقه کرمان هم به همین شکل است که این مورد نشان دهنده قلمرو بزرگ این فرهنگ خواهد بود. میتوان این طور استدلال کرد که این ها از راه خراسان و شاید از طریق ابریشم فعلی مبادله می شدند و در سراسر خراسان بزرگ عمومیت داشتند. به هر حال این خراسان دوران خیلی طولانی را بر خود گذرانده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در عصر تاریخی که آریایی ها به ایران وارد می شوند و پس از آن در دوره حکومت مادها همچنان خراسان یک سرزمین بسیار پرآوازه و مهم بود. در آن زمان قسمت شمال خراسان در اختیار پارت ها و قسمت جنوب خراسان یعنی از حدود تربت حیدریه تا سیستان در اختیار قومی به نام زاگارتی ها بود. از دوره زاگارتی، سنگ نگاره ها، اشیا و نشانه های زیادی کشف شد که با اتکاء به این نشانه ها حدودا میتوان گذشته خراسان را ترسیم کرد. همینطور در بررسی های دیرینه شناسی توانسته ایم از اقوام پارس و اشکانی آثار زیادی به دست آوریم و محوطه های زیادی را شناسایی نماییم.
لباف خانیکی تشریح کرد: از موارد دیگری که در دل خراسان دیده می شود، اینست که خراسان خواستگاه و زیستگاه مقدونی ها می شود که بعد از هخامنشی ها به این مملکت رخنه کردند و کل ایران و بخصوص خراسان بزرگ را مورد تصرف قرار داده و در باختر مرکز حکومتی می سازند. بعد از مدت ها ۲ برادر به نام تیرداد و اشک از دل همین خراسان با قیام برضد سلوکی ها یعنی یونانی ها، آنها را از باختر بیرون کردند و در واقع حکومتشان را که حکومتی بیگانه محسوب می شد، ساقط کرده و در واقع ایران و خراسان را در اختیار خود گرفتند و حکومت اشکانی را تشکیل دادند که اتفاقا به طولانی ترین دوره حکومتی ایران با بازه زمانی ۵۰۰ سال تبدیل شد.
وی افزود: اشکانی ها وسیع ترین قلمرو و امپراطوری را می سازند. اشکانی ها خراسانی بودند و پایتخت حکومتشان شهر نسا بود که تا سال ۱۸۸۱ میلادی جزو قلمرو ایران محسوب می شد، اما در آن سال بر مبنای قرارداد آخال از ایران و خراسان جدا شد. شهر نسا هم اکنون جزئی از قلمرو ترکمنستان بشمار می رود.
جاده ابریشم بانی اشاعه فرهنگ خراسان در جهان شد
این پژوهشگر و دیرینه شناس خراسانی افزود: نیشابور که در دوره ساسانی یکی از بزرگ ترین شهرهای آن دوران بود توسط شاپور اول ساسانی بنیاد گرفت و به وسیله شاپور دوم ساسانی ساماندهی شد و به یک شهر بسیار بزرگ و با اهمیت که این اهمیت در دوره اسلامی هم تداوم داشت، تبدیل شد. همانطور که می دانید حداقل از صدر اسلام، نیشابور مرکز فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی شد و همواره در اشاعه فرهنگ و تمدن بشری بر سر راه ابریشم سهیم بود.
لباف خانیکی ضمن اشاره به نقش مهم و استراتژیک شاهراه ابریشم یا راه بزرگ خراسان بیان نمود: یکی از اتفاقات مهمی که رخ داد و تأثیر شگرفی در شکل گیری شهرهای خراسان و اشاعه فرهنگ خراسان در سطح جهان داشت، وجود شاهراه بزرگ شرق یا راه بزرگ خراسان بود که بعدها جاده ابریشم نام گرفت.
وی افزود: جاده ابریشم از سرتاسر خراسان و از شرقی ترین تا غربی ترین نقطه خراسان را پوشش می داد. وجود این راه، رونق شهرهای خراسان را تأمین می کرد و همینطور خرید و فروش کالاهای مورد نیاز را رشد می داد. ضمن آنکه یک شریان اقتصادی بود که خراسان را به دیگر نقاط جهان وصل می کرد و بسیار مهم و حائز اهمیت بود.
شهادت امام رضا(ع) قرن سوم هجری را به یکی از نقاط مهم تاریخ خراسان تبدیل کرد
لباف خانیکی ضمن اشاره به اهمیت قرن سوم هجری و شهادت امام رضا(ع) در تاریخ استان خراسان تشریح کرد: خراسان همواره مکان مهمی بوده است، به خصوص در قرن سوم هجری که در واقع یکی از دارالخلافه های عباسیان در مرو محسوب می شد و خلیفه های عباسی به نام هارون و مامون در این دارالخلافه حکومت داشتند. از این سو علویان خراسان به رهبری ۲ فرهیخته ایرانی به نام «حسن بن صحی» و «فضل بن صحی» تلاش بر آن داشتند تا حکومت و خلافت را از خاندان عباسی به خاندان علوی انتقال دهند که در این میان پیشنهاد ولایت عهدی امام رضا(ع) عنوان شد که ایشان پس از پذیرفتن این مساله به مرو دعوت شدند تا این حکم به ایشان داده شود.
این دیرینه شناس افزود: امام رضا(ع) بعد از ۲ سال زندگی در مرو در سال ۲۰۳ هجری قمری برای رسمیت پیدا کردن این حکم به بغداد بازگشت تا خلافت رسما از عباسی به علوی تغییر پیدا کند، اما متاسفانه حضرت در سناباد به دستور مامون به شهادت رسیدند و در کاخی کنار کاخ فردی به نام «حمید بن قحطبه» در سناباد دفن شدند و از آن زمان مشهد بعنوان یک قطب زیارتی مهم عنوان شد.
لگدمال شدن فرهنگ و تمدن دیرپای خراسان توسط مغول ها
لباف خانیکی ضمن اشاره به حمله مغول ها بعنوان مهم ترین اتفاق دوره اسلامی اظهار داشت: مهم ترین اتفاقی که در دوره اسلامی و در سالهای ۶۱۷ و ۶۱۸ هجری قمری رخ داد که سبب شد خیلی از شهرهای استان خراسان همچون مرو، سمرقند، نیشابور، سبزوار و هرات همگی با خاک یکسان شدند، حمله مغول ها به این سرزمین بود. مغول ها به قتل عام مردم پرداختند و تنها بیشتر از ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در نیشابور سر بریده شدند و متاسفانه فرهنگ و تمدن دیرپای خراسان به وسیله وحشیان مغول لگد مال شد و شهرهای خراسان همچون نیشابور هیچگاه به آن جایگاه قدیم نرسیدند.
منبع: faraja.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب