۱۰ گنجینه ی پنهان که از حرم رضوی خارج شدند فراجا: برای اولین بار شماری از آثار گنجینه موزه آستان قدس رضوی از مشهد به تهران منتقل شده اند. نمایشگاه «فرنود هشت» حال فرصتی استثنایی پیش روی علاقمندان هنر و میراث معنوی ایران قرار داده که با قسمتی از ذخایر هنری حرم امام رضا (ع) که تا حالا از نظر عموم دور مانده بودند، آشتا شوند. به گزارش فراجا به نقل از ایسنا، نمایش آثار گنجینه حرم رضوی، همیشه با ملاحظات و محدودیت هایی همراه بوده است. مسئولان آن می گویند که آستان قدس رضوی، به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای مذهبی کشور، همیشه در برخورد با میراث مادیِ متعلق به این حرم، نگاهی محافظه کارانه و مسئولانه در پیش داشته است. نگرانی از لطمه های احتمالی در پروسه جابه جایی، ضرورت رعایت استانداردهای دقیق نگهداری و نیز حفظ شأن و حرمت آثارِ آمیخته با باورها و اعتقادات مردم، همچون دلیلهای اصلی پرهیز از انتقال این آثار به خارج از مشهد بوده اند. با این همه، در اقدامی کم سابقه، قسمتی از این گنجینه باارزش بطور موقت در اختیار کتابخانه و موزه ملی ملک قرار گرفته است. نمایشگاه «فرنود هشت»، حاصل این تعامل بوده است و رویدادی فرهنگی، که زمینه مشاهده مستقیم حدود ۴۰ اثر از هنرهای در رابطه با حرم رضوی را برای علاقه مندان، محققان و هنردوستان فراهم نموده، برگزار شده است. در ادامه، به معرفی ۱۰ اثر شاخص و منتخب از این مجموعه پرداخته شده است، آثاری که تا حالا از نظر عموم دور بوده و اینک، برای مدت زمانی محدود (یک ماه) فرصت دیده شدن یافته اند. شیروانی پوش قیطان و قلاب دوزی این اثر نفیس، پوشی از جنس مخمل ابریشمی است که بر روی ضریح مطهر حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) قرار داشته است. در بخش میانی این پوش، کتیبه ای با عنوان «السلطان علی بن موسی الرضا (علیه السلام)» یا «یا علی بن موسی الرضا (علیه السلام)» نقش بسته و در حاشیه آن، نام چهارده معصوم (علیهم السلام) و عبارت «الراجی غلام رضا مشهدی» به عنوان پدیدآورنده و «واقف: میرزا محمود حسینی دره جزی» ثبت شده است. طرح کلی این اثر، کتیبه دار، حاشیه دار و با نقوش گیاهی طراحی شده است. این پوش، در سال ۱۳۴۵ هجری قمری (۱۳۰۵ یا ۱۳۰۶ هجری شمسی) وقف آستان قدس رضوی شده و ابعادی معادل ۲۹۹ در ۳۷۸ سانتی متر دارد. این اثر با شماره ثبت ۱۷۲۱۷۷ در گنجینه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. قلمدان فولادی مشبک طلاکوب این قلمدان از فولاد تولید شده و با تکنیک طلاکوبی و مشبک کاری تزیین شده است. اثر حاضر یکی از نمونه های هنر قلمدان سازی دوره صفوی به شمار می آید و به همت «کمال الدین محمود»، خلق شده است. واقف این اثر «شاه سلطان حسین صفوی» است و در اواخر دوره صفوی وقف آستان قدس رضوی شده است (تاریخ وقف: ۱۱۱۹ هجری قمری). روی قلمدان، کتیبه ای هنرمندانه نقش بسته است که ستایشگر جایگاه قلم و دربردارنده دعایی برای شاه صفوی است. متن کتیبه چنین است: «تعالی الله از این زیبا قلمدان / که شد همدست و هم زانوی شاهان قلم فرمان دهی شیوا بیان ست / که حرفش بر زبان، دایم نهان ست دعای شاه می باشد مدارش / بود ذکر خفی پیوسته کارش بنده شاه ولایت، سلطان حسین» این قلمدان با ابعاد ۹ در ۳۷.۷ سانتی متر، از گنجینه آستان قدس رضوی انتخاب شده و با شماره ثبت ۹۲۲ در لیست آثار این مجموعه قرار دارد. حال این اثر بی بدیل برای اولین بار در نمایشگاه «فرنود هشت» در موزه ملی ملک به نمایش درآمده و در معرض دید علاقمندان هنرهای فلزی و خوش نویسی قرار گرفته است. شمعدان کریستال سه شاخه (دوره قاجار) این شمعدان سه شاخه کریستالی با طراحی و الگویی با الهام از فرم «چشم گاوی»، یکی از نمونه های ابزار روشنایی دوره قاجار به حساب می آید و دارای لاله های دو گُل و زنجیره های دور آنست. این شمعدان با ابعاد ۳۰ در ۸۰ سانتی متر، در شمار اشیای کاربردی و تزئینی آستان قدس رضوی ثبت شده و با شماره های ۲۷۷۶۸ و ۲۷۷۶۹ در لیست گنجینه موزه ای این نهاد قرار دارد. سرطوق و قطعه های مطلای گنبد امام رضا (ع) همچون آثار برجسته و پرجاذبه ای که برای اولین بار از خزانه آستان قدس رضوی خارج و در نمایشگاه «فرنود هشت» به نمایش درآمده اند، سرطوق گنبد مطهر و قطعات مطلای آنست. این آثار، نه فقط در جایگاه معماری و تزئینی خود واجد اهمیت است، بلکه در بُعد معنوی و نمادین نیز جایگاه والایی دارند. سرطوق گنبد، تولید شده از برنج با روکش طلا، با نقوش گیاهی مشبک و طرح سرو تزیین شده و ابعادی برابر با ۹۸ در ۵۶ سانتی متر دارد. این اثر به عنوان نقطه ای شاخص در بالای گنبد بارگاه امام رضا (ع) جای داشته و جلوه ای از شکوه و هنر اسلامی ـ ایرانی را به نمایش می گذارد. در کنار این اثر، مجموعه ای از قطعات مطلای قبه، با ابعاد کلی ۳۴ در ۱۰۲ سانتی متر، به نمایش درآمده است که قسمتی از تزئینات ظریف و چشم گیر بالای گنبد مطهر به شمار می آیند. این آثار با شماره های ثبت ۲۲۷۹ و ۱۶۴۰۹ تا ۱۶۴۱۴ در لیست گنجینه آستان قدس رضوی قرار دارند و الان فرصتی کم نظیر برای بازدید عمومی از آنها فراهم آمده است. گُل گیرِ شمع مشبک و طلاکوب با کتیبه «کشیک دوم» یکی از ابزارهای کمتر شناخته شده اما کاربردی در نظام روشنایی حرم مطهر رضوی، گُل گیر است؛ ابزاری فلزی که بمنظور جمع آوری قسمت های سوخته فتیله ی شمع ها و چراغ ها مورد استفاده قرار می گرفت. این ابزار، نقشی مهم در نگهداری از روشنایی و حفظ جلوه ی معنوی و بصری فضاهای زیارتی ایفا می کرد و قسمتی از وظایف خدمه آستان قدس رضوی به شمار می آمد. اثر حاضر، یک گُل گیر مشبک و طلاکوب مربوط به اواخر دوره صفوی است که بر بدنه آن کتیبه ی «کشیک دوم» دیده می شود. این اثر به تاریخ ۱۱۲۶ هجری قمری تولید شده و ابعادی برابر با ۲۹ در ۱۱ سانتی متر دارد و شماره ثبت آن ۱۵۳۸ است. گُل گیرها در دوره های مختلف تاریخی، عمدتا از جنس فولاد، آهن یا برنج ساخته می شدند و در خیلی از نمونه ها، کتیبه های وقف یا اسامی بانیان نیز روی آنها حک می شد. قندیل برنجی مشبک با نقوش گل و مرغان، دارای زنجیر (شماره ثبت: ۳۷۱۵۵) در تاریخ روشنایی اماکن مقدس، قندیل ها همیشه جایگاهی ویژه داشته اند. حرم امام رضا (ع) نیز از گذشته های دور بواسطه اهمیت نور در مراسم های عبادی و معنوی، به استفاده از ابزارهای متنوع نورپردازی شهرت داشته است، از مشعل ها و شمعدان های بزرگ گرفته تا قندیل ها و چراغ های آویزی که هم کارکرد روشنایی داشته اند و هم جلوه ای هنری و نمادین. اثر حاضر، قندیلی از جنس برنج و دارای نقوش مشبک گل و مرغ است. این قندیل با زنجیرهایی متصل به سقف آویخته می شد و ساختاری دو بخشی دارد، بدنه کروی آن از دو قسمت بالا و پایین تشکیل شده است که بخش پایینی در زمان استفاده به پایین کشیده می شد تا سوخت مورد نظر درون آن قرار گیرد. ارتفاع قندیل در حالت آویخته ۶۷ سانتی متر و قطر آن ۲۳ سانتی متر است. عموما بدنه قندیل ها با قاب های ترنجی شکل تزیین شده و میان این قاب ها با نقوش ظریف و مشبک بوته های گل و پرندگان آراسته شده است. بخش بالایی نیز با نقش های گیاهی در قاب های ترنجی و بته جقه ای شکل تزیین شده که نشان از هنر والای قلم زنی و مشبک کاری آن دوران دارد. قندیل های آویزی در دوره های مختلف اسلامی، خصوصاً از دوره قاجار به بعد، بیشتر در مساجد، آرامگاه ها و اماکن زیارتی مورد استفاده قرار می گرفته اند. در خیلی از این آثار، آیات قرآن (به ویژه آیه ۳۵ سوره نور)، نقوش اسلیمی، کتیبه های وقفی و نام بانیان و واقفان دیده می شود. کُرنا از ادوات مراسم نقاره زنی حرم امام رضا (ع) کرنا یکی از مهم ترین ابزارهای موسیقایی در مراسم سنتی نقاره زنی حرم امام رضا (ع) است، آئینی دیرینه که با ریشه های عمیق تاریخی و مذهبی، بازهم در فضای معنوی این بارگاه ملکوتی جاری است. مراسم نقاره زنی در حرم رضوی از دوره صفویه تا حالا به عنوان قسمتی از تشریفات رسمی آستان قدس شناخته می شود. در این مراسم، چهار طبل در سمت راست نقاره خانه و شش کرنانواز در سمت چپ، رو به گنبد مطلّا می ایستند و هماهنگ با نغمه سرایی سرنواز، قطعات آیینی و مذهبی را اجرا می کنند. این اجرا به طور معمول به جز ایام سوگواری محرم و صفر، در دو نوبت قبل از طلوع و بعد از غروب آفتاب، هر بار به مدت بیست دقیقه برگزار می گردد. در مناسبت های خاص همچون اعیاد اسلامی، جشن نوروز و ماه رمضان، این مراسم در نوبت هایی دیگر نیز نواخته می شود. آهنگ و ساختار اجرای نقاره زنی طی قرون گذشته حفظ شده و نغمه هایی که امروز نواخته می شود، برگرفته از همان نغمه های قدیم است. اجرای اصلی با سلام دادن سرنواز به گنبد شروع می شود و سپس با فریادهای گروهی نظیر «سلطان دنیا و عقبا، علی بن موسی الرضا»، «غریب رضا»، «رضاجان» و «ای دادرس بیچارگان» ادامه خواهد یافت، فریادهایی که با اشتیاق و احترام، یاد و نام امام رضا (ع) را در فضای حرم طنین انداز می سازند. کرنای حاضر، با طول ۱۲۹ سانتی متر و قطر دهانه ۲۷ سانتی متر، نمونه ای از این سازهای آیینی است که در گنجینه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. تزئینات چوبی خاتم کاری این سه قطعه نفیس از تزئینات چوبی خاتم کاری شده، متعلق به فضای داخلی ضریح امام رضا (ع) هستند و بر آنها کتیبه «محمد رسول الله» نقش بسته است. این آثار با ابعاد ۳۶ در ۴۹ سانتی متر، در حوزه ای با رنگ های قهوه ای روشن، قهوه ای تیره و سبز طراحی شده و جلوه ای شکوهمند از هنر چوب و خاتم ایرانی را در بستری معنوی به نمایش می گذارند. این اثر با شماره های ثبت ۱۶۹۶۹، ۱۶۹۷۰ و ۱۶۹۷۱ در گنجینه ی آستان قدس رضوی نگهداری می شود. کتیبه کاشی زرین فام همچون نفیس ترین و قدیمی ترین آثار تزئینی در حرم رضوی، کاشی های زرین فام به شمار می روند که تاریخ آنها به سده های ششم تا هشتم هجری بازمی گردد. این نوع کاشی ها که اوج هنر و فن کاشی سازی ایرانی ـ اسلامی را به نمایش می گذارند، عمدتا در دوره سلطان سنجر سلجوقی و به فرمان شرف الدین قمی تولید شده اند. کاشی زرین فام معرفی شده در این مجموعه، با ابعاد ۴۳ در ۶۳ سانتی متر، نمونه ای درخشان از این هنر باستانی است که بر آن عبارت «بسم اللّٰه الرّحمن الرّحیم» نقش بسته است. این اثر، قسمتی از مجموعه کاشی هایی است که در تزیین بقعه، مسجد بالاسر، و دیوارهای اطراف درِ طلای پیش رو (در بخش داخلی دارالحفاظ) مورد استفاده قرار گرفته اند. تاریخ ساخت آن احیانا قرن ششم هجری قمری (دوره سلجوقی) با شماره ثبت ۴۳ ـ ۴۴ است. ترکیب بندی این کاشی ها در سه ردیف ازاره، شامل انواع مختلفی چون کاشی های کتیبه دار برجسته، ناودانی، ستاره ای (کُکبی) و هشت ضلعی است که جلوه ای منحصربه فرد به معماری حرم بخشیده اند. گرچه در دوره های مختلف تاریخی، خصوصاً در پنج دهه اخیر، قسمتی از این کاشی ها با قطعات جدید جایگزین شده اند اما بازهم اصالت و شکوه هنر اسلامی در آنها باقی است. رنگ بندی کاشی های زرین فام حرم، شامل لاجوردی، قهوه ای، فیروزه ای، عسلی و سفید است. این کاشی ها بیشتر مزین به نقوش گیاهی و تزئینات اسلیمی متنوع بوده و خطوطی همچون کوفی، رقاع، ثلث و نسخ بر بستر آنها نقش بسته است. رنگ نوشته ها به طور معمول طلایی، آبی، قهوه ای و کهربایی است و مضامین شان آیاتی از قرآن کریم، احادیث، اشعار عرفانی و حکمت های اخلاقی را دربرمی گیرد. آثار دیگری از این مجموعه را در نمایشگاه «فرنود هشت» که از یکشنبه چهارم خرداد ماه به مدت یک ماه در موزه ملک برگزار شده است می توان مشاهده کرد. ساعت کار موزه ملک از ۸: ۳۰ بامداد تا ۴ پس از ظهر است. موزه و کتابخانه ملک واقع در در خیابان امام خمینی، میدان مشق، روبه روی ساختمان وزارت امور خارجه واقع شده است. 1404/03/05 14:04:58 0.0 / 5 51 تگهای خبر: جاذبه , حفاظ , شهر , طراحی این پست فراجا را می پسندید؟ (0) (0) تازه ترین مطالب مرتبط نمایشگاه اشیای قدیمی و آنتیک در روز جهانی صنایع دستی کشف بالاتر از 100 سازه باستانی پنهان بازگشایی بخش مرمت شده کاخ اختصاصی نیاوران همه ما از روابط خوب ایران و عربستان خرسندیم نظرات بینندگان در مورد این پست فراجا نظر شما در مورد این پست فراجا نام: ایمیل: نظر: سوال: = ۶ بعلاوه ۵