کاشان در آستانه گسست هویتی وارث ۷۸۰۰ سال تمدن قربانی معماری بی ریشه به گزارش فراجا، کاشان با وجود پیشینه غنی و فاخر، امروز با تهدید معماری بی ریشه و گسست هویتی، در آستانه از دست دادن جایگاه تاریخی خود قرار گرفته است. خبرگزاری مهر، گروه استان ها-کوروش دیباج: اصفهان، کاشان، شهری با پیشینه ای نزدیک به هشت هزار سال، امروز در میانه تعارض میان میراث تاریخی و شهرسازی جدید، با خطر جدی از دست دادن هویت و معماری اصیل خود روبه رو است. آن چه روزگاری مبدأ خانه سازی بشر و خاستگاه تمدن ایرانی اسلامی بود، در سایه توسعه های شتاب زده و طرح های بی برنامه شهری، در معرض گسست کالبدی و فرهنگی قرار گرفته است. خانه های تاریخی کاشان از عمارت عامری ها تا خانه های قاجاری کمتر شناخته شده نه تنها نماد شکوه معماری ایرانی اند، بلکه حافظان پیوند اجتماعی و فرهنگی این شهر محسوب می شوند. با این وجود، این میراث کم نظیر بالاتر از هر زمان دیگری زیر فشار تغییرات بی ضابطه و بی توجهی به ارزش های بومی، در خطر فرسایش و نابودی قرار دارد؛ خطری که هویت کاشان را تهدید می کند. در همین راستا، این گزارش بازتابی است از دیدگاه مرمت گران و معماران کاشانی که هر یک از زاویه ای خاص به جایگاه تاریخی، مردمی بودن بافت قدیم، نتایج مدرنیته آمرانه و چالش های معماری معاصر پرداخته اند. آن چه در ادامه می خوانید، تصویری روشن از وضعیت امروز کاشان است؛ شهری که میان گذشته پرافتخار و آینده ای مبهم در کشاکش است. شکل گیری اولین جایگاه و خاستگاه زندگی شهری و خانه سازی بشر در کاشان سید علی اکبر حلی، مرمت گر خانه های تاریخی کاشان در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر جایگاه کم نظیر این شهر در تاریخ معماری و تمدن ایران و جهان اظهار نمود: کاشان شهری باستانی و پرارزش است که ریشه در تاریخ کهن دارد و تمامی ظرفیتهای فرهنگی، علمی و هنری آن گویای قدمتی عمیق و تمدنی ریشه دار است. وی ضمن اشاره به قدمت ۷۸۰۰ ساله کاشان بر مبنای تحقیقات باستان شناسانی همچون رومن گریشمن اضافه کرد: اولین جایگاه و خاستگاه زندگی شهری و خانه سازی بشر در کاشان شکل گرفته و این منطقه به عنوان مبدأ تمدن شهرنشینی و آغاز هنر سفالگری و نقاشی روی سفال شناخته می شود. حلی تصریح کرد: بعد از جستجوهای دیرینه شناسی استاد شهمیرزادی، ادامه تحقیقات در سالهای بعد به معرفی اولین زیگورات دست ساز بشر در کاشان انجامید؛ اثری با قدمت ۴۲۰۰ سال که در کنار چغازنبیل و دیگر معابد شناخته شده جهان، جایگاه ویژه ای در تاریخ معماری دارد. نخستین زیگورات جهان در کاشان وی افزود: اولین زیگورات جهان در کاشان ثبت و معرفی شده و این امر نشان داده است که اولین معماری آئینی و اولین سازه های دست ساز بشر از این منطقه شروع شده است. این مرمت گر خانه های تاریخی کاشان تاکید کرد: معماری کاشان نه تنها قبل از تاریخ، بلکه در دوره های تاریخی هم پرارزش بوده است؛ از معماری سلجوقیان و صفویه گرفته تا زندیه. اما در سال ۱۱۹۲ هجری قمری زلزله ای مهیب کاشان را ویران کرد و خیلی از بناهای پرارزش از میان رفت. از دست رفتن بخش اعظمی از آثار پرارزش سلجوقی در کاشان وی تصریح کرد: متاسفانه از آثار پرارزش سلجوقی تنها نمونه های اندکی بر جای مانده، اما بخشی از میراث قاجاری و برخی خانه های تاریخی سالم حفظ شده و الان به معرض نمایش گذاشته می شود. به گفته او، سفرنامه های سیاحان خارجی هم حاکی از آنست که کاشان در طول تاریخ به عنوان عروس خاورمیانه شهرت داشته است. حلی افزود: بعد از زلزله، عبدالرزاقان والی کاشان مسئول بازسازی این شهر شد و توانست با همت مردم بناهایی کم نظیر بنا کند. در این دوره، بناهای شاخصی همچون مسجد آقا بزرگ، باغ تاریخی فین و بازار کاشان شکل گرفت. او بازار تاریخی کاشان را یکی از طولانی ترین و ارزشمندترین بازارهای کشور دانست که با وجود رقیبی همچون بازار تبریز، به علت معماری و سازه های جنبی چون مساجد، آب انبارها و کاروانسراها، جایگاه ویژه ای دارد. وی ضمن اشاره به جایگاه باغ فین کاشان هم اظهار داشت: این باغ تاریخی نه تنها در معماری ایرانی بلکه در سطح جهان از ارزشمندترین نمونه هاست؛ باغی که از نظر معماری، طبیعت و نظام آبرسانی، نمونه ای بی نظیر به حساب می آید. این مرمت گر کاشانی اضافه کرد: خانه های تاریخی کاشان هم بخش مهمی از هویت شهری را می سازند. خانه های شاخصی مانند عامری ها و دیگر عمارت های تاریخی نماد تلاش و همت مردمی هستند که در مقابل سختی ها ایستادند و کاشان را زنده نگه داشتند. حلی اشاره کرد: کاشان برعکس خیلی از شهرهای ایران که توسط حکومت ها و مراکز قدرت ساخته و بازسازی شدند، توسط مردم خود بنا شد و بازهم به همت مردمی سرپا مانده است. بنابراین کاشان را میتوان شهری مردمی و خودساخته دانست که علیرغم قرار گرفتن ذیل استانی بزرگ و قدرتمند همچون اصفهان، توانسته هویت و اصالت تاریخی خویش را حفظ کند. کاشان تنها یک شهرک نیست بلکه یک حوزه جغرافیایی فرهنگی است محمدرضا حاتمیان، معمار و عضو هیأت علمی دانشگاه کاشان در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به خصوصیت های معماری و شهرسازی کاشان اظهار نمود کاشان تنها یک شهرک نیست بلکه یک حوزه جغرافیایی فرهنگی است که در آن تنوع شایان توجهی از کوه، کوهپایه، دشت و کویر دیده می شود و این تنوع طبیعی، تاثیر مستقیمی بر گونه بندی معماری این خطه گذاشته است. به گفته او، این غنا و پویایی در طول تاریخ استمرار یافته و در تمام پهنه جغرافیایی کاشان، چه در شهر و چه در روستا، نمود دارد؛ در شهر بیشتر در چارچوب مرمت و احیا و در روستاها در چارچوب کارآفرینی و فعالیتهای مردمی. حاتمیان اضافه کرد: مردم کاشان هیچ وقت منتظر اقدام سازمان ها نمی مانند و با اتکا به فرهنگ بومی، خود دست به کار می شوند. همین مردمی بودن سبب شده که فرهنگ معماری و شهرسازی کاشان بالنده باقی بماند. وی تصریح کرد: کاشان دارای حدود ۵۴۰ هکتار بافت تاریخی و نزدیک به ۱۷۰۰ اثر تاریخی است که از این میان حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ خانه تاریخی شناسایی شده و نزدیک به ۲۰۰ تا ۳۰۰ خانه آن بطور مداوم درحال مرمت است. نگرانی از گسست میان بافت تاریخی و معماری جدیداین معمار کاشانی با بیان نگرانی های موجود در بین فرهیختگان، منتقدان و مردم شهر اشاره کرد: یکی از چالش های جدی، فاصله گرفتن معماری جدید کاشان از اندوخته های تاریخی و هویتی خود است. به گفته او، معماری نوین شهر نه تنها از گذشته الهام نمی گیرد بلکه گاه در تضاد با آن شکل می گیرد و همین مورد سبب ایجاد انحراف در هویت کالبدی و فرهنگی کاشان شده است. حاتمیان تصریح کرد که در گذشته، شهرهای ایران همچون کاشان بر مبنای سازوکار مشخصی از محله، گذر، کوچه، مرکز محله و ارکان اجتماعی چون مسجد، آب انبار و بازارچه شکل گرفته بودند و این ساختارها همچون سلول های زیستی، پویایی اجتماعی شهر را تضمین می کردند. ورود خودرو و ایجاد شبکه های شطرنجی مدرن این ساختارها را تضعیف کرده و محلات توان عملکرد اصیل خویش را از دست داده اند. وی اشاره کرد: توجه صرف به میراث ملموس کافی نیست و باید به میراث ناملموس هم اهمیت داده شود، چونکه امتداد گذشته به امروز و آینده وابسته به همین بخش ناملموس است. ضرورت بازبینی در آموزش، حرفه و تصمیم سازی معماری این عضو هیأت علمی دانشگاه کاشان با انتقاد از معماری جدید ایران اظهار داشت: معماری معاصر نه به پیشینه توجه دارد و نه به بستر طبیعی و اقلیمی. به عنوان مثال در کاشان با اقلیم گرم و خشک، استفاده از پیلوت هیچ توجیهی ندارد، چونکه این الگو برای مناطق مرطوب طراحی شده است. او تاکید کرد بی توجهی به اقلیم باعث شده که معماری در شهرهای مختلف ایران از تبریز تا بوشهر و کاشان یکسان و بدون هویت ساخته شود. حاتمیان با تقسیم معماری و شهرسازی به سه رکن حرفه، آموزش و تصمیم سازی اظهار نمود: برای احیای هویت معماری کاشان باید هر سه رکن بصورت همزمان فعال شوند. دانشگاه ها باید آموزش را بازبینی کنند، حرفه معماری باید متمرکز شود و تصمیم سازی های شهری باید با عنایت به خصوصیت های بومی و اقلیمی انجام گیرد. وی با انتقاد از نمای رومی در معماری معاصر اضافه کرد: در کاشان که مهم ترین معضل زیستی آن تابش شدید آفتاب است، طراحی محورهای طولانی بدون سایه و ساخت نماهای بیگانه، فاصله گیری آشکار از ریشه های معماری ایرانی اسلامی و زمینه گرای این خطه است. پیامدهای مدرنیته آمرانه بر ساختار شهری کاشان از قاجار تا پهلوی محمدرضا عطایی، معمار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان در گفتگو با خبرنگار مهر با واکاوی تحولات کالبدی و اجتماعی کاشان از اواخر دوره قاجار تا عصر حاضر، تاکید کرد: که ورود مدرنیته آمرانه در دوره پهلوی سبب گسست در پیوستگی تاریخی و معماری این شهر شد و نتایج جبران ناپذیری بر بافت سنتی و اقتصادی آن برجای گذاشت. وی اظهار نمود: در فاصله گذار از قاجار به پهلوی، خیلی از شهرهای ایران تحت تاثیر سیاستهای مدرنیته آمرانه گرفتار تغییرات بنیادین شدند و این تغییرات خصوصاً در کاشان با تخریب بخشی از بافت تاریخی و ایجاد خیابان های جدید به سبک اروپایی نمود یافت. عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد کاشان اضافه کرد: در کاشان، بافت منسجم قبل از قاجار و قاجاریه حتی بعد از زلزله هم پابرجا ماند، اما در دوره پهلوی با راه اندازی کارخانه ریسندگی و بافندگی، ایجاد میدان مدرن، ثبت احوال، تلگراف خانه و شهرداری جدید، چهره شهر بطور اساسی دگرگون شد. خیابان کشی های مدرن و افول بازار سنتی کاشان وی ضمن اشاره به ایجاد میدان کمال الملک و چهار خیابان اصلی پیرامون آن توضیح داد: این خیابان ها عملا بافت تاریخی شهر را که بر محور بازار شکل گرفته بود، به چهار بخش تقسیم کرد. عطایی بیان کرد: خیابان های جدید به سرعت به مراکز تجاری تازه ای تبدیل شدند و این امر باعث شد اصناف بازار با رکود مواجه شوند و خیلی از مغازه ها و فعالیتهای تجاری به حاشیه خیابان های تازه تأسیس منتقل گردد. وی اضافه کرد: ایجاد کارخانه نساجی در دوره پهلوی اول هم مشاغل سنتی کاشان را تحت تأثیر قرار داد، به شکلی که خیلی از کارگاه های کوچک از رقابت بازماندند و کارگران آنها جذب کارخانه شدند. عطایی تاکید کرد که این روند باعث از میان رفتن ساختار اصناف و نظام اقتصادی سنتی شهر و درنتیجه تضعیف یک نوع مردم سالاری شهری شد که قبل تر در کاشان وجود داشت. بحران آب و چالش گسترش بی رویه شهری در کاشان عطایی در ادامه سخنان خود به مساله آب به عنوان یکی از مهم ترین چالش های تاریخی و معاصر کاشان پرداخت و اظهار نمود: نظم تاریخی جریان آب از چشمه سلیمانیه و رودخانه های اطراف همیشه نقشی کلیدی در حیات شهری کاشان داشته است. وی تاکید کرد: این نظم طبیعی تا قبل از ورود مدرنیته و طرح های توسعه شهری حفظ شده بود، اما در دوره های اخیر خصوصاً بعد از انقلاب با راه اندازی محور امیرکبیر و اتصال مستقیم کاشان به فین، باغات فین و فضای سبز شهر به شدت صدمه دید و تغییرات اقلیمی منطقه تشدید شد. این معمار ضمن اشاره به توسعه های پراکنده و بی انسجام شهری در دهه های اخیر، تصریح کرد: خرید و رهاسازی زمین ها توسط سرمایه گذاران و ساخت وسازهای پراکنده باعث از میان رفتن انسجام فضایی شهر و اتلاف امکانات عمومی شده است. عطایی اظهار داشت: که در بافت سنتی کاشان همیشه انسجام و پیوستگی کالبدی به وضوح دیده می شود، در صورتیکه در بافت های جدید چنین نظمی وجود ندارد. او راهکار این مساله را هدایت سرمایه گذاری ها به سوی ایجاد انسجام کالبدی و تشویق مالکان به ساخت وسازهای منظم دانست و اظهار امیدواری کرد که با برنامه ریزی دقیق، هم مشکل مسکن و هم مساله پراکندگی شهری در کاشان حل شود. قرارگیری کاشان در مقابل دو مسیر سرنوشت ساز امروز کاشان در مقابل دو مسیر سرنوشت ساز قرار دارد: از یک سو، حفظ میراث پرارزش تاریخی و معماری کهن آن و از طرف دیگر، خطر گسست هویتی ناشی از مدرنیته آمرانه و ساخت وسازهای بی ریشه. همان گونه که محققان تاکید دارند، تداوم حیات فرهنگی و معماری کاشان در گروی بازبینی در آموزش، حرفه معماری و تصمیم سازی های شهری است. اگرچه مدرنیته و توسعه اجتناب ناپذیرند، اما تجربه تاریخی کاشان نشان داده است که پایداری واقعی تنها با تاکید بر فرهنگ بومی و مردمی ممکن می شود. بنابراین، راه آینده کاشان نه در تقلید بی هویت از الگوهای وارداتی، بلکه در بازآفرینی خلاقانه میراث و تقویت همت جمعی نهفته است؛ مسیری که می تواند این شهر باستانی را بازهم به عنوان «عروس خاورمیانه» زنده نگه دارد. بطور خلاصه وی اشاره کرد: توجه صرف به میراث ملموس کافی نیست و باید به میراث ناملموس هم اهمیت داده شود، چراکه امتداد گذشته به امروز و آینده وابسته به همین بخش ناملموس است. حاتمیان با تقسیم معماری و شهرسازی به سه رکن حرفه، آموزش و تصمیم سازی اظهار داشت: برای احیای هویت معماری کاشان باید هر سه رکن به طور همزمان فعال شوند. عطایی بیان نمود: خیابان های جدید به سرعت به مراکز تجاری جدیدی تبدیل شدند و این امر سبب شد اصناف بازار با رکود مواجه شوند و بسیاری از مغازه ها و فعالیت های تجاری به حاشیه خیابان های تازه تأسیس منتقل گردد. منبع: فراجا 1404/06/30 10:14:36 0.0 / 5 92 تگهای خبر: آموزش , اثر تاریخی , بازار , باستان شناس این پست فراجا را می پسندید؟ (0) (0) تازه ترین مطالب مرتبط موزه آبگینه و سفالینه ها باز شد لغو ممنوعیت صادرات تخت نرد و گمانه زنی در تخت جمشید علت تغییر شکل عمدی جمجمه در عصر نوسنگی چه بود؟ آغاز جستجوهای دیرینه شناسی در تخت جمشید نظرات بینندگان در مورد این پست فراجا نظر شما در مورد این پست فراجا نام: ایمیل: نظر: سوال: = ۲ بعلاوه ۳