خبرگزاری مهر - گروه استان ها - سمیه اسماعیل زاده: بزرگ ترین طاق طبیعی دنیاست، غاری با عمر ۳۰۰ میلیون سال كه در دوره ساسانی، اسپهبدان مازندران، در آن دژی برای مقاومت در برابر بیگانگان ساختند؛ این داستان دژی تسخیرناپذیر است كه آخر خوشی نداشت و سرانجام نه با نبرد كه با تزویر فتح شد.
چنین داستانی، آدمی را برای دیدن شكوهِ دژی باستانی و طبیعت بكر یك غار، به سمت دژ غار اسپهبد خورشید می كشاند، طاقی بزرگ كه در مسیر سوادكوه به تهران، بعد از پاسگاه دوآب، در سمت چپ جاده در میانه خطیر كوه خودنمایی می كند.
بهتی غم انگیز، نخستین احساسی است كه آدمی را بعد از رسیدن به پای كوهی كه در آن اسپهبد خورشید قرارگرفته، در برمی گیرد، انگار هم اكنون نیز، این كوه و این غار، صحنه نبرد و هجوم است؛ هجومی دیگرگونه، هجوم بولدوزرها و ماشین های كوه تراش كه تا دامنه كوه پیشروی كرده اند.
در حریم منظر و روبروی غار، كوهی قرار دارد كه پله پله در حال تمام شدن است و این یكی از چندین معدنی است كه در این حوالی در حال كوه تراشی اند و سؤال اینجاست كه چگونه می توان فردا و بعد از اتمام كار این معادن، بر دامنه كوهی كه دیگر نیست، گیاهان بومی كاشت و آن را دوباره احیا كرد؟
سروصدای ماشین ها و گردوغبار برخاسته از فعالیت معادن بیداد می كند و اگر لحظه ای برای نظاره كوه بایستی، لایه ای از گردوخاك به روی آدمی می نشیند و در بالای كوه هم همه چیز آشفته است! هنوز سروصدا به گوش می رسد، بیشتر مصالح مسیر ارابه رو ورودی غار فروریخته و برای رفتن به درون غار باید راه دیگری برگزید، در بدنه بیرونی غار و دیواره آب انبار بیرون غار، از یادگاری نوشتن ها زخمی شده است؛ فرهنگ اشتباه یادگاری نوشتن كه در بدنه تمام آثار باستانی این مرزوبوم به چشم می خورد!
باوجود تمام هجوم ها و بی مهری ها، اما هنوز هم، هنگامی كه وارد غار شوی، می توان شكوه گذشته را از پس هزار سال گذر زمان، در بقایای ساخت وسازهای داخل غار دید و تركیب تومان طبیعت و تاریخ در این دژ غار افسانه ای، مسحوركننده است.
مهدی عابدینی عراقی، در بازدید از غار اسپهبد خورشید، بابیان اینكه اسپهبد خورشید اثری تاریخی-طبیعی است، اظهار داشت: این غار با ابعاد دهانه ۹۵ در ۸۵ بزرگ ترین طاق طبیعی دنیاست و ازاین رو، علاوه بر قدمت تاریخی ازلحاظ طبیعی نیز، منحصربه فرداست.
سازه ها خیلی خوب و محكم ساخته شده و اگر شرایط انسانی دخیل نبود، بعد از حدود یك هزار و ۵۰۰ سال نیز، سلامت خویش را حفظ می كرد
كارشناس اداره میراث فرهنگی استان مازندران، بابیان اینكه در اواخر دوره ساسانی در داخل این غار یك قلعه چهار طبقه در سمت چپ و یك شاه نشین در سمت راست ساخته شد، اظهار داشت: سازه ها خیلی خوب و محكم ساخته شده و اگر شرایط انسانی دخیل نبود، بعد از حدود یك هزار و ۵۰۰ سال نیز، سلامت خویش را حفظ می كرد.
وی بابیان اینكه با حمله اعراب، در قرن دوم هجری به منطقه، اسپهبد خورشید، آخرین اسپهبد مازندران، همسر و فرزندان و بخشی از سپاه خویش را در این دژ مستقر كرد، اضافه كرد: اعراب حدود ۲ سال و ۷ ماه اینجا را محاصره كردند و سرانجام با آلوده كردن چشمه ای كه آب غار را تأمین می كرد، توانستند ساكنان آن را مسموم و غار را تسخیر كنند.
عابدینی ادامه داد: اسپهبد خورشید كه به دیلمان گیلان رفته بود تا با دو هزار نیرو بازگردد و مازندران را باز پس گیرد، در هنگام بازگشت در منطقه رحیم آباد امروزی، آگاه شد كه غار شكست خورده و همسر و دخترانش اسیر و به عقد حاكم ری (مهدی فرزند خلیفه) درآمدند؛ این فشار چنان سنگین بود كه وی با زهر به زندگی خود خاتمه دادو این غار هم متروكه شد.
وی بابیان اینكه صعود به غار سخت بوده و باید از طناب استفاده كرد، اضافه كرد: نخستین بار در سال ۳۶، چنگیز شیخلی، از غارنوردان قدیمی ایران، از این غار تصاویری تهیه كرد و در سال ۸۱، ثبت ملی و برای ثبت جهانی آن اقدام شد اما متأسفانه در بازدید یونسكو، به علت وجود معادن در حریم منظر غار و آلودگی صوتی، از گزینه ثبت جهانی خارج شد.
كارشناس اداره میراث فرهنگی استان بابیان اینكه در نخستین بازدیدی كه در سال ۷۶ از این بنا داشته، بنا بسیار سالم تر و حریم منظر خیلی خوب و هنوز پای این غار خاك برداری نشده بود، اضافه كرد: اكنون در هر بازدید، شاهد تخریب جدیدتری هستیم و معادن كوچكی كه در پایین دست بودند؛ مانند قارچ زیاد و بزرگ شدند و به عرصه هم تجاوز كردند، هرچند اكنون جلوی پیشروی آن در عرصه گرفته شده است.
عابدینی بابیان اینكه اردیبهشت امسال، حریم و عرصه این غار مصوب میراث فرهنگی كشور شد، اضافه كرد: عرصه به بیش از ۲۱۰ هكتار رسید كه در آن هر نوع ساخت وساز، خاك برداری و عملیات راه سازی كاملاً ممنوع است و حریم درجه یك آن هم از پای كوه تا جایی كه چشم كار می كند، مشخص شد كه درنتیجه آن معادن اطراف باید جمع شوند.
كارشناس میراث فرهنگی استان بابیان اینكه مقرر بود این مصوبه از اردیبهشت سال جاری تا ۱۵ روز بعد، از سازمان میراث كشور به استانداری مازندران ابلاغ گردد، اضافه كرد: اما تابحال و بعد از گذشت چندین ماه، هنوز این مصوبه ابلاغ نشده است.
ما می خواهیم كه این معادن جابجا و اینجا دوباره با بوته های این منطقه درختكاری شود و ترمیم این مكان به ابلاغ این مصوبه بازمی گردد
وی بابیان اینكه در این مصوبه مقررشده بود تا سازمان میراث، زمین معوض به معادن دهد و بحث بر سر جابجایی و نه توقف معادن است، اضافه كرد: ما می خواهیم كه این معادن جابجا و اینجا دوباره با بوته های این منطقه درختكاری شود و ترمیم این مكان به ابلاغ این مصوبه بازمی گردد.
عابدینی در رابطه با میدان تیر كه در سمت دیگر غار وجود دارد، اظهار داشت: در این زمینه با ارتش صحبت شده است و آن ها همكاری بسیاری با ما داشته اند و مقرر شد كه هر زمان ما اعلام كنیم، میدان تیر جمع شود.
وی بابیان اینكه این اثر تنها اثر باستانی در این محور نیست، از بالای خطیر كوه تا قلعه كنگلو را یك حوزه فرهنگی و مسیر تاریخی برشمرد و بر لزوم استعلام معادن از میراث در این حوزه تأكید كرد و اضافه كرد: اما ازآنجاكه معادن این بخش از قدیم بوده و تابحال هستند، برای تمدید مجوز از ما استعلام نمی گیرند.
عابدینی با تأكید بر حفظ اثر باستانی اسپهبد خورشید اظهار داشت: شاید محیط طبیعی در طول چند هزار سال دوباره احیا گردد، اما اثر باستانی اگر از بین رود، دیگر بازنمی گردد.
یداللهی، در بازدید از غار اسپهبد خورشید، بابیان اینكه غارهای این منطقه آهكی بوده و در اثر بارندگی و پی. اچ. خاك ایجادشده اند، بر لزوم حمایت از غارها به عنوان یك پدیده طبیعی كه احیای دوباره آن نیازمند میلیون ها سال است، تأكید كرد.
معاون فنی اداره محیط زیست مازندران در رابطه با دژغار اسپهبد خورشید اظهار داشت: این دژ، نیاكان ما را برای مدت زمان زیادی حفظ نموده است و اكنون با عنایت به معادن روبروی غار، می توان دید كه تا پای كوه هم برداشت انجام شده و هدف ما یافتن یك راهكار و حفظ میراثی است كه برای ما مانده است.
وی بابیان اینكه درگذشته، این طبیعت شمال بوده است كه باعث پایداری و حفظ آن از گزند بیگانگان شده، اضافه كرد: طبیعت بكر شمال، مانند باطلاق ها، دره ها و جنگل های انبوه همچون پدافند غیرعامل در برابر هجوم بیگانگان عمل كرده و اكنون هدف ما، حفظ آن هاست.
معاون فنی اداره محیط زیست استان بابیان اینكه هم اكنون، تهدیدكننده این غارها، كوه خوارها و غارخوارها هستند؛ بر توقف این روند تأكید و تصریح كرد: هدف ما جلوگیری از توسعه نیست، بلكه هدف حداقلی ما، حفظ حریم این مكان و جابجایی معادن از حریم غار است.
یداللهی بابیان اینكه فاصله معدن روبروی غار اسپهبد با آن، حدود ۵۰۰ متر است، خواستار آن شد تا با مشخص شدن حریم و حفظ فاصله قانونی غارها، در مسیرهایی كه غار وجود دارد، اجازه برداشت به معادن داده نشود.
، فرماندار سوادكوه در بازدید از اسپهبد خورشید، ازجمله دغدغه های اصلی اش را در بدو ورود به شهرستان، حفظ منابع طبیعی و میراثی برشمرد و اضافه كرد: اراده در شهرستان و استان برای حفظ این اثر ایجادشده و ما حساسیت های لازم را در شهرستان بوجود آورده ایم تا آنچه داریم را حفظ كنیم و منظر غار بیشتر از این تخریب نشود.
عبدالجواد توحیدی مقدم با اشاره به اینكه سوابق پیشین یك ماجرا زنجیره به هم متصل است و نمی توان بی توجه به حواشی و عواقب بود، اضافه كرد: مجوز معادن اطراف اسپهبد خورشید زمانی صادر شد كه حریم اولیه ۹۰ متر بوده و حریم منظر هم تصویب نشده بود و برای صاحبان كارگاه حقی ایجادشده و ما نمی خواهیم اجحافی در حق كسی صورت گیرد.
وی بابیان اینكه دیگر مجوز جدید صادر نمی شود، اظهار داشت: معادن موجود هم در یك بازه زمانی جابجا می شوند و ما منتظر ابلاغ حریم منظر هستیم تا به محض ابلاغ، ظرف چند ماه، جابجایی این دو معدن نزدیك را در دستور كار قرار دهیم و محدودیت هایی تولید شود.
توحیدی در رابطه با تمدید مجوز معادن موجود اظهار داشت: اكنون مدت زمان تمدید مجوز این معادن به سه تا شش ماه كاهش یافته و نگاه ما این است كه حداكثر سه بار بیشتر تمدید نشود اما باید به تبعات اجتماعی و كارگران هم توجه كرد و به سرمایه گذاران برای جانمایی و جابجایی فرصت داده شود.
فرماندار سوادكوه اضافه كرد: این غار در دنیا منحصربه فرد است و می تواند به عنوان یك برند استانی و كشوری مطرح شود.
ماندگاری میراث های طبیعی و باستانی همچون دژ غار اسپهبد خورشید نیازمند آگاهی بخشی و تلاش گری برای تولید حساسیت و تعهد نسبت به حفظ آن ها است؛ چراكه نتیجه سكوت در برابر هجوم كوه خوارها، تمام شدن كوه هاست و اگر كوهی نباشد، دیگر غاری نخواهد بود كه دژی در دل آن نهفته باشد.
اكنون نیز، همچون پیشینان باید در برابر هجوم ایستادگی كرد و از پس تلاش و فریاد برای حفظ این میراث كهن، تنها می توان امیدوار بود كه این بار و در این هجوم، آخر خوشی از تاریخ دژ غار اسپهبد خورشید برای آیندگان به یادگار بماند.